Write a commentتوضیح سردبیر: انتشار مقاله حاضر نه به دلیل صحت مواضع مندرج در آن بلکه به دلیل زاویه برخورد نویسنده به وضعیت بحرانی پیش آمده پس از خروج آمریکا از برجام در رابطه با بازارهای نفت جهانی و ارزیابی های وی در آن است. نویسنده بویژه در ارزیابی واکنشهای قدرتهای مختلف جهانی از کلیشه رایج جدال بین طرفداران جهان تک قطبی و چند قطبی فراتر می رود و از زاویه ای کاملا پراگماتیستی این احتمال را به میان می کشد که مثلا چین و هندوستان در وضعیت جدید به دنبال فروشندگان دیگری به غیر از ایران باشند و یا حتی روسیه نیز در مذاکرات پنهانی برای ثبات در بازار نفت دخالت داشته باشد. احتمالاتی که البته در آینده بیشتر روشن خواهند شد.
مطلب حاضر علاوه بر آن به هیچ وجه بازگو کننده عمق شکافهای ایجاد شده در بلوک بندیهای مختلف جهانی در شرایط کنونی نیست. نگاهی به واکنش اروپا و بوِیژه آلمان به خروج آمریکا از برجام نشان می دهد که آنچه در حال وقوع است بخشی از زلزلۀ تکتونیک بزرگی است که کل ژئوپلیتیک جهان معاصر را همراه با تمام مؤلفه های سیاسی، اقتصادی و ایدئولوژیک آن دستخوش تغییری بنیادی کرده است. اکنون اروپا رسما از جایگزینی آمریکا در نظم جهانی سخن می گوید و در آلمان هر چه بیشتر "روابط ویژه با روسیه" به میان کشیده می شود. قضیه برجام بسیار بیش از برخورد به ایران است و این در مطلب نویسنده بازتابی نمی یابد.
نویسنده یک کارشناس هلندی و مشاور دولت هلند در امور مربوط به بازارهای نفت و گاز است. سمپاتی نویسنده به کشورهای عرب ضد ایرانی و اسرائیل را می توان نه فقط از تحلیل عمومی وی بلکه حتی از اصطلاح "خلیج عربی" به جای خلیج فارس نیز دریاقت که در اروپا و آمریکا اساسا از سوی کسانی به کار گرفته می شود که در لیست حقوق بگیران امارات و عربستان قرار دارند. ارزش نوشته در اطلاعات مندرج در آن است و نه در جهتگیری ها و تحلیلهای آن.
***************************
علیرغم سیگنالهای روشن پرزیدنت ترامپ در ماه گذشته، تصمیم وی مبنی بر ترک توافقنامه هسته ای برجام بازارها را شوکه کرد. به نظر میرسد که نه بازار و نه بیشتر سیاستمداران اروپائی باور نمی کردند که واشنگتن این گام را خواهد برداشت و یکجانبه توافقنامه را ترک خواهد کرد. علیرغم تلاشهای فشرده اروپائیان برای قانع کردن آمریکا به عدم ترک برجام و تلاش برای مذاکره مجدد با ایران، رئیس جمهور آمریکا جهان را در مقابل یک پیام روشن قرار داد: او وعده انتخاباتی اش در مورد ایران را عملی خواهد کرد. بازار جهانی نفت بخشا خروج واشنگتن را منظور کرده است اما تأثیر واقعی این ماجرا ناروشن باقی می ماند. در ماههای آینده واشنگتن میخواهد تمام تحریمهای گذشته را در مورد ایران مجددا اعمال کند که از تحریمهای ساده تر با منظور محدود کردن صدور نفت ایران آغاز خواهند شد. اگر تمام تحریمها، آنچنان که ترامپ در سخنرانی تلویزیونی اش در مورد خروج از برجام اعلام کرد، مجددا اعمال شوند، آنگاه صحنه ژئوپلیتیک جهانی به گونه ای دراماتیک تغییر خواهد کرد.
اگر برقرار کامل تحریمها تبدیل به واقعیت شود – چیزی که تهدید دست زدن به عمل بر علیه شرکتهای اروپائی و آسیائی طرف معامله با ایران را نیز در بر خواهد گرفت -، بازار نفت می تواند به یک دیوار سنگی برخورد کند. با نگاه به داده های کنونی عرضه و تقاضا در حال رسیدن به نقطه ای هستند که هر تغییر اضافه ای در عرضه می تواند به تنگناهائی در عرصۀ تقاضا منجر شود. خارج کردن یک میلیون بشکه نفت روزانه ایران از بازار تا آخر شال 2018 در کوتاه مدت و میان مدت قطعا به قیمتهای بالاتری می انجامد. خریداران آسیائی و اروپائی ایران در انتظار چنین جهش قیمتی پیش از پایان سال 2018 هستند. با تلاش پالایشگاههای آسیائی برای تغییر مسیر خرید به سمت صادرکنندگان دیگر این شانس وجود دارد که بازار بخشی از جنبه های این شوک را تعدیل کند. وارد کنندگان کلیدی نفت ایران در آسیا کشورهای چین، هندوستان و ژاپن هستند و هر سه کشور مجدانه در جستجوی آپشن های جدید عرضه کننده عراق، عربستان و روسیه را مد نظر قرار داده اند. اعمال تحریمهای جدید بر ایران و خریدارانش جمهوری اسلامی را وادار خواهد کرد که آپشنهای خود را مورد ارزیابی مجدد قرار دهد. همین امر برای واردکنندگان اروپائی که در سالهای اخیر در عرصۀ ایران بسیار فعال بوده اند نیز مصداق دارد.
تأثیر واقعی تصمیمات ترامپ در عرض 180 روز آینده روشن خواهند شد چرا که این برهه زمانی رسمی [عملی شدن این سیاست] است. با این همه بر اساس اظهارات دیروز سفیر جدید آمریکا در آلمان، بلافاصله بعد از تصمیم [ترامپ]، واشنگتن می تواند تصمیم بگیرد که برهه زمانی اعمال تحریمها را تسریع کند. [سفیر جدید آمریکا در آلمان دو روز بعد از شروع کارش در این کشور طی یک توئیت با لحنی آمرانه رسما از شرکتهای آلمانی خواست معامله با ایران را خاتمه دهند – مترجم]. در همین حال خارج کردن صادرات نفت ایران از بازار در حال حاضر ضربه سختی به بازار خواهد زد. بی ثباتی قیمتها می تواند بسیار تشدید شود و به قیمتهائی بین 80 تا 100 دلار در هر بشکه منجر شود. قیمت 100 دلاری به تخریب تقاضا در آسیا و رشد اقتصادی کمتر در بیشتر کشورهای غربی از جمله آمریکا خواهد انجامید.
به نظر میرسد که ترامپ و چندین تن از رهبران کشورهای تولید کنندۀ اوپک از مدتی قبل در حال مباحثه در مورد جلوگیری از یک فروپاشی در بازار نفت هستند. منابع مطلع تأکید می کنند که واشنگتن، ریاض، ابوظبی و احتمالا عراق و روسیه پشت درهای بسته در حال مباحثه بر سر مقابله با یک جهش قیمت در اثر کاهش عرضه بوده باشند. با نگاه به کاهش جاری تولید نفت در نتیجه توافق روسیه – او پک ظرفیتهای ذخیره ای در بازار وجود دارند. توافقنامه کاهش تولید ظرفیتی بیش از یک میلیون و اندی بشکه نفت ایرانی که در معرض تهدید قرار دارد را از بازار خارج کرده بود. در حال حاضر تولید نفت عربستان در سطح 12.5 میلیون بشکه توافق شده است در حالی که تولید جاری آن کمتر از 10 میلیون بشکه است. پادشاهی [عربستان] می تواند کاملا به سادگی تولید خود را به 10.5، 11 میلیون افزایش دهد که با یک افت عرضه احتمالی نفت ایران مقابله خواهد کرد.
تولید نفت سه کشور بزرگ تولید کننده عربستان، آمریکا و روسیه
با این همه حتی اگر روسیه، امارات و عربستان سعودی قادر به مقابله با افت تولید و صادرات ایران باشند، بازار همچنان زیر فشار سنگین باقی خواهد ماند. تولید کنندگان اوپک، بویژه ونزوئلا، نیجریه، لیبی و عراق تماما در حال مبارزه با بی ثباتی و بحران اقتصادی هستند. تولید نفت در ونزوئلا تقریبا به کف خود رسیده است در حالی که تولید در لیبی تحت تهدید مداوم جنگ داخلی قرار دارد. رشد مورد انتظار تولید نفت عراق نیز حقیقتا متحقق نشد در حالی که چالشهای سیاسی و امنیتی بین المللی می توانند حتی به یک سقوط تولید نیز منجر شوند.
حتی پیش از قضیه ایران نیز بازارهای جهانی نفت با گامهای شتابان به سمت یک بی ثباتی حد بالا هم در عرضه و هم در قیمت حرکت میکردند. این می تواند خبر خوبی برای ایران باشد به این دلیل که دولت آمریکا بر اساس قانون موظف است داده های اساسی بازار جهانی نفت را پیش از اعمال هر گونه تحریمی بررسی کند. اگر تحریمها می توانند خطری واقعی برای اقتصاد آمریکا باشند، موانع متعددی می توانند بر سر راه اعمال تحریم بر علیه ایران ظاهر شوند.
از سال 2019 به بعد تحریمها نه تنها به حجم صادرات ایران، بلکه همچنین به کل ظرفیت تولیدی ایران ضربه خواهند زد. محدودیتهای جدید بر سر راه سرمایه گذاری های نفتی و گازی، استفاده از قرار دادهای دلاری، تأمین مالی تجارت و خروج احتمالی شرکتهای اصلی نفت و گاز و حفاری اروپائی ایران را تحت فشار شدید قرار خواهد داد. حتی با کمک احتمالی شرکتهای روسی، چینی و هندی کمبود دانش و ظرفیتهای ارائه شده توسط شرکتهای غربی نمی تواند جایگزین شود. ایران بدون منابع مالی و امکانات به وضعیتی خواهد بازگشت که پیش از برجام در آن قرار داشت. این بار اما به علت حضور ایران در سوریه و حمایت آن از پروکسی های مختلف نظامی در عراق، لبنان و یمن فرار مالی بسیار سنگین تری از اقتصاد صورت خواهد گرفت. با اقتصادی که هم اکنون درگیر چالش است رژیم این کشور می تواند با بحران سنگینی در داخل روبرو شود.
تأثیر تحریمها بر تولید نفت ایران
همزمان بازار نفت باید نگاهی هم به نقاط متعدد دیگر در حال تکان داشته باشد. حتی اگر اوپک و روسیه با نفت شیل آمریکا بتوانند در بازار ثبات ایجاد کنند و هر گونه تأثیرات منفی را تعدیل نمایند، تصمیم ترامپ میتواند به تقابل نظامی بیشتری در منطقه و ضربه بیشتر به بازار منجر شود. با اظهارات خصمانه آشکار بر علیه ایران، واشنگتن حمایت مؤکد خود از اقدامات ائتلاف عربی ضد ایرانی در منطقه (عربستان، امارات، بحرین و مصر) و اسرائیل بر علیه ایران را نیز اعلام کرده است. ائتلاف عربی، اسرائیل و واشنگتن هدف نهائی واحدی را دنبال می کنند: حذف هر گونه نفوذ و یا دخالت نظامی ایران در عراق، سوریه، لبنان و یمن. خروج ترامپ از برجام مبتنی بر استراتژی هسته ای ایران که وسیعا مورد بحث قرار دارد نیست بلکه بر سرمایه گذاری های سنگین آن در تکنولوژی موشکی، دریائی و ظرفیتهای نظامی سپاه پاسداران مبتنی است. امکان یک تقابل نظامی بین ارتشهای عرب-اسرائیلی و ایران و پروکسی هایش حزب الله و میلیشیا های تحت هدایت سپاه پاسداران در سوریه به گونه ای تصاعدی افزایش یافته است. در حالی که عملیات نظامی مستقیم بر علیه ایران هنوز محتمل نیست، با این همه خروجی [تحولات] برای کل طرفین درگیر می تواند فاجعه آمیز باشد. یک درگیری نظامی در خلیج عربی می تواند به یک جنگ کامل منطقه ای و بلوکاد حجم عظیمی از نفت و گاز بازار منجر شود.
احتمال یک جنگ تمام عیار در سوریه با خروجی های محتمل در لبنان، اکنون هر روز در حال افزایش است. این به ارزیابی های تهران و آمادگی پروکسی های مورد حمایت سپاه پاسداران، بویژه حزب الله [لبنان] بستگی دارد که آیا جنگ جدیدی در شرف وقوع خواهد بود. تحرکات نظامی شب گذشته اسرائیل، ایران و دیگران در سوریه [اشاره به حمله هوائی اسرائیل و تقابل موشکی سوریه – مترجم] نشان می دهند که تنشها در حال رسیدن به نقطه غلیان اند. برای تهران افتضاح برجام می تواند تبدیل به سناریوی یک بازی نهائی شود. ماههای آینده یا به علت ناآرامی های داخلی و اقتصاد در حال فروپاشی نخستین گامها به سمت پایان تئوکراسی خمینی-خامنه ای در ایران خواهند بود و یا نبردی برای بقا که در سوریه و لبنان آغاز خواهد شد. این سناریوها نیز باید در پیش بینی های مربوط به بازار نفت در سالهای 2018 تا 2020 نقش داشته باشند. وعده انتخاباتی ترامپ به سناریوی یک بازی نهائی نه فقط برای رژیم تئوکراتیک ایران بلکه همچنین برای جنگ قدرت آمریکا-روسیه در منطقه منجر شده است. آنچنان که برخی پیش بینی می کنند، یک تقابل نظامی با وقوع نبرد در سوریه و لبنان قیمتها را صرفنظر از هر گونه ظرفیت ذخیره موجود افزایش خواهد داد. برجام هیچگاه قادر نبود فشار لازم را برای تغییر بر ایران اعمال کند اما به آن نوعی مشروعیت داد و ظرفیتهای مالی معینی اعطا کرد که طرحهای قدرت منطقه ای ولایت فقیهی خمینی را ادامه دهد. برای برخی، ترامپ نگرانی های قدرتهای عربی و اسرائیل را درک کرد و بر همان اساس نیز عمل نمود. نفت و گاز هم نقشی بازی می کنند اما در حال حاضر این نبردی است برای بقا و آنگاه که "روز رستاخیز" فرا برسد، داده های [بازار] نفت و گاز هم شدیدا از آن متأثر خواهند شد.
کیریلز ویدرزهوفن
ترجمه تحریریه سایت
By Cyril Widdershoven for Oilprice.com
