مشاوران دولت آلمان از دست دادن چشمگیر نفوذ غرب در شبه جزیره عربستان را تشخیص می دهند. مارکوس کایم، کارشناس خاورمیانه در موسسه آلمان برای امور بین الملل و امنیت (SWP) با نگاه به سفر هفتۀ گذشته شی جین پینگ رئیس جمهور چین اظهار داشت: «ما برای چندمین بار شاهد خروج ایالات متحده از مناطق مختلفی هستیم که همراه با این عقب نشینی ها خلائی را پشت سر می گذارند که دیگران آن را پر می کنند». شی در این سفر تلاش کرد روابط چین با عربستان سعودی را به سطح جدیدی ارتقا دهد. علاوه بر آن وی همچنین نشست هایی با شورای همکاری خلیج فارس و سایر کشورهای عربی برگزار کرد. صحبت از مبادله رورافزون نفت با یوان چین در آینده است؛ علاوه بر این شرکت فناوری چینی هواوی که ایالات متحده با تمام توان با آن مبارزه می کند، به تقویت و افزایش نفوذ خود در شبه جزیره عربستان ادامه میدهد. شی از "دوران جدید" در روابط چین و جهان عرب صحبت می کند. به نظر می رسد که سلطه قدیمی ایالات متحده بر شبه جزیره عربستان در هم شکسته است. این موضوع همچنین باعث تضعیف موقعیت آلمان در خاورمیانه می شود که اخیراً به دلیل مشاجراتش در مورد برگزاری جام جهانی در قطر نیز دچار شکافهایی گردیده است.

عقب نشینی آمریکا از خاورمیانه

کارشناسان از مدتها قبل به این نکته اشاره میکنند، که ایالات متحده به موازات تمرکز روزافزون خود بر مبارزۀ قدرت علیه چین، نوعی "خروج تدریجی..." از خاورمیانه را آغاز کرده است. چیزی که به طور مثال جامعه روابط خارجی آلمان DGAP در نوامبر 2021 - آن را اعلام کرد. این حتی از قبل و از دوران باراک اوباما، رئیس جمهور ایالات متحده نیز در جریان بود، که در نوامبر سال 2011 با اعلام چرخش "محور سیاست به سمت آسیا" بمنظور تمرکز نیرو برای این مقابله عنوان کرده بود. امری که با خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان و عراق نتایج خود را نشان داد داد. دونالد ترامپ نیز تنها به تلاش ها برای عقب نشینی ادامه داد. و سرانجام جو بایدن نیز در اوت 2021 عملیات افغانستان و در دسامبر 2021 عملیات جنگی در عراق را به پایان رساند.

از آن گذشته حضور واشنگتن در خلیج فارس نیز به هیچ وجه در ابعاد سابقش نبوده است. جامعه روابط خارجی آلمان DGAP این روند را به شکل زیر فرموله کرد: «پس از پایان دوران سلطه آمریکا در خلیج فارس، نظم جدیدی از سوی کشورهای همسایه منطقه ای و هم توسط قدرت‌های خارجی که می‌خواهند نفوذ خود را در منطقه اعمال کنند، تعیین خواهد شد».[1] ] این اتاق فکر در زمرۀ "قدرت های خارجی" از روسیه و ترکیه و به ویژه چین نام میبرد.

هوآوی در شبه جزیره عربستان

روی آوری کشورهای عربی خلیج فارس به سوی چین سالهاست که قابل مشاهده است. این چرخش بیش از همه در مورد عربستان سعودی و امارات متحده عربی صادق است؛ عربستان سعودی مهمترین تامین کننده نفت جمهوری خلق چین است، تنها در چند ماه گذشته و آنهم به دلیل سیاست تحریمی غرب، روسیه به طور موقت مقام اول در صدور نفت به چین را در اختیار گرفت. در مقابل نیز چین بزرگترین شریک تجاری عربستان سعودی است و تجارت دوجانبه این دو کشور تنها در سال گذشته با جهشی 30 درصدی به رقم 87 میلیارد دلار رسید. در جریان همه گیری کووید-19 نیز عربستان سعودی و امارات متحده عربی با واکسن های عرضه شده از سوی چین تامین شده اند؛ امارات علاوه بر آن حتی توانست بخشی از تولید واکسن های چینی برای عرضه در بازار را نیز به عهده بگیرد.[2]

اخبار همکاری عربستان سعودی و امارات با شرکت هوآوی بعد از آنکه خبر استفادۀ عربستان سعودی و امارات و بکار گیری این دو کشور از فناوری هوآوی برای ساخت و گسترش شبکه های ارتباطی 5G پحش شد، موجی از نارضایتی را در ایالات متحده بپا کرد. در مورد امارات حتی قصد امارات برای ارتقاء همکاری نزدیک با چین در صنعت مخابرات به سطح 5G تا آن حد جدی تعقیب شد که ابوظبی در نهایت تهدیدات ایالات متحده را نیز نادیده گرفت. حتی تهدیدات مبنی بر عدم فروش جنگنده های اف 35 در صورتیکه امارات به این همکاریها ادامه دهد از سوی ابوظبی نادیده گرفته شدند.[3] ابوظبی نشان داد که تا به امروز هم بدون F-35 کارهایش به پیش میروند.

چشم انداز 2030 و جادۀ ابریشم نوین

طی هفته گذشته، چین به تقویت، تعمیق و گسترش روابط خود با عربستان سعودی، کشورهای شورای همکاری خلیج فارس (GCC) و تعدادی دیگری از کشورهای جهان عرب ادامه داده است. رئیس جمهور شی جین پینگ روز چهارشنبه گذشته به همین مناسبت در ریاض پایتخت عربستان در مراسم با شکوه قابل توجهی مورد استقبال قرار گرفت - برخلاف دیدار جو بایدن رئیس جمهور آمریکا از عربستان که محمد بن سلمان ولیعهد عربستان در اواسط ژوئیه از روی "وظیفه شناسی" و بدون هرگونه زحمت دادن به خود برگزار کرده بود.

روز پنجشنبه نیز طرفین 34 یادداشت تفاهم به ارزش 30 میلیارد دلار برای گسترش تجارت و سرمایه گذاری را امضا کردند. علاوه بر آن طرفین توافق کردند که دولت هایشان در آینده همکاری نزدیک تری با یگدیگر داشته باشند. به ویژه ارتباط و توسعه مرکزی برنامۀ عربستان و سند چشم انداز 2030 با طرح کمربندی و جاده چین (BRI، جاده ابریشم جدید) باید به طور جامعی با یکدیگر مرتبط گردند. علیرغم تهدیدهای روشن و صریح ایالات متحده ریاض در حال گسترش همکاری خود با گروه مخابراتی چینی هوآوی است؛ اکنون قرار است هوآوی فناوری ابری (کلاود) را در این کشور نصب کند.[4] علاوه بر آن گسترش فعالیت های مشترک در توسعه هوش مصنوعی (AI) نیز اعلام شده است.

یوان بجای دلار آمریکائی

در روز جمعه نیز دو نشست منطقه ای در ریاض برگزار شد. دیدار اول بین شی و نمایندگان کشورهای شورای همکاری خلیج فارس انجام شد. در این بین حجم معاملات تجاری بین دو طرف نیز سر به فلک کشیده است – به عبارتی دقیقتر از 148.2 میلیارد دلار در سال 2020 به 228.9 میلیارد دلار در سال 2021. در حال حاضر چین و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس بر روی پیشبرد یک برنامه اقدام مشترک برای سال های 2023 تا 2027 به توافق رسیده اند، در این برنامه توسعۀ صدور نفت و گاز مایع از سوی کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس به جمهوری خلق چین نقش ویژه ای را بازی میکند. شی اعلام کرد که چین قصد گذار به پرداخت بخش هایی از بهای سوخت های فسیلی خریداری شده را به جای دلار آمریکا با یوان چین دارد.[5] شی همچنین خواستار افزایش تلاش برای همکاری های فشرده تر در "حفظ امنیت" و ایجاد "یک سیستم امنیتی مشترک در خلیج فارس" که هم کشورهای عرب خلیج فارس و هم ایران را در بر می گیرد و حداقل تنش های بین آنها را کاهش می دهد، گردید. پیشنهادی که مدت هاست در اروپا مورد بحث قرار گرفته، اما عملی نشده است [6]. چین در موقعیت بهتری برای راه اندازی چنین سیستمی قرار دارد زیرا هم با کشورهای عربی خلیج فارس و هم با ایران روابط خوبی دارد [7].

مشارکت راهبردی

شی جین پینگ در آخرین ملاقات خود در ریاض در روز جمعه با 14 رهبر عرب و رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین در اولین اجلاس سران چین و اعراب را دیدار کرد.

در جوار قراردادهای همکاری متعدد، سندی راهبردی نیز در مورد "تعمیق مشارکت استراتژیک چینی - عربی برای صلح و توسعه" به امضا رسید. قبل از این سفر نیز شی در مقاله‌ای در یک روزنامۀ چینی وعده شروع «دوران جدیدی» در همکاری بین چین و کشورهای عربی را را برشتۀ تحریر درآورده بود .[8] هرچند که شاهزاده فیصل بن فرحان وزیر امور خارجه در روز جمعه اظهار کرد،که عربستان سعودی قطعاً همکاری خود با ایالات متحده را پایان نخواهد داد؛ امری که محتملا در مورد سایر کشورهای عربی نیز صدق می کند. با این حال اما هژمونی انحصاری ایالات متحده در خلیج فارس با نفوذ جدید چین در میان کشورهای عربی به پایان خود رسیده است.

از دست دادن نفوذ

 این روند منطقا باعث تضعیف موقعیت آلمان در خاورمیانه نیز می شود. کارشناسان در برلین از مدتها قبل بارها و بارها تذکر داده‌اند که آلمان باید در منطقه بطور موثرتری تأثیر گذار عمل کند[10] – تا کنون بدون هر گونه موفقیتی.

برعکس: دولت آلمان با دست زدن به کمپینهای اخیر خود علیه قطر به مناسبت برگزاری جام جهانی فوتبال در این کشور بدست خود دائما زیر آب موقعیت خود در خاورمیانه را زده است.[11] مارکوس کایم، کارشناس SWP با اشاره به این واقعیت که دولت آلمان تلاش می کند، حضور بین المللی خود را با ادعای پیوند داشتن سیاست خود به پایبندی به«ارزش ها» مشروعیت ببخشد، توضیح می دهد: «دوران ژئوپلیتیک» «زمان دشواری برای یک سیاست خارجی مبتنی بر ارزشها است».[12] این فرمولبندی اما تنها بر روی از دست دادن واقعی نفوذ آلمان در خاورمیانه سرپوش میگذارد.

جرمن فارین پالیسی

12 دسامبر 2022

ترجمه تحریریه سایت

https://www.german-foreign-policy.com/news/detail/9110Dez

[1] Cornelius Adebahr: Über den Iran hinaus. Deutschland benötigt eine außenpolitische Strategie für die gesamte Golfregion. DGAP Memo Nr. 5. November 2021. S. dazu Das Ende der US-Dominanz am Persischen Golf.

[2] S. dazu Die Welt impfen.

[3] Ben Samuels: Two Years After Abraham Accords, Why the UAE F-35 Deal Remains Grounded. haaretz.com 13.09.2022. S. auch Ein Gegengewicht gegen China am Golf.

[4] AI and digital economy development key part of Saudi-China partnership plan. arabnews.com 09.12.2022.

[5] China promises to buy more Middle East oil, urges Arab leaders to replace the dollar with yuan. abc.net.au 10.12.2022.

[6] S. dazu Die sechste Weltmacht.

[7] S. dazu Irans Wende nach Osten.

[8] Xi Jinping: Carrying Forward Our Millennia-old Friendship and Jointly Creating a Better Future. english.news.cn 08.12.2022.

[9] Rawan Radwan: Saudi Arabia, China emerge as comprehensive strategic partners as Chinese President Xi Jinping wraps up state visit. arabnews.com 10.12.2022.

[10] S. dazu Das Ende der US-Dominanz am Persischen Golf.

[11] S. dazu Europas Standards (II) und Brandbrief aus Doha.

[12] China füllt US-Lücke in Saudi-Arabien – zumindest teilweise. cash.ch 11.12.2022.