پس از یک تحریم هشت ماهه، اتحادیه اروپا موانع ارسال کودهای روسیه به آفریقا را برمی‌دارد. این محاصره‌ی اقتصادی تا همین اکنون هم گرسنگی را در این قاره وخیم‌تر کرده است.

پس از یک محاصره‌ی اقتصادی هشت‌ماهه، اتحادیه‌ی اروپا موانع را حذف می‌کند تا کودهای شیمیاییِ حیاتی روسیه روانه‌ی کشورهای آفریقایی شوند. مطابق با داده‌های سازمان ملل، بدلیلِ نبود کود شیمیایی، برداشت غلات امسال در سطح جهانی، همین حالا هم 2.4 درصد کاهش داشته است. این رقم طبق پیش‌بینی‌ها انتظار می‌رود که سال آینده دچار نزول بیشتری شده و به 20 درصد برسد. دلیل اصلی این امر این است که بواسطه‌ی تحریم‌های اتحادیه اروپا، کودهای شیمیایی روسیه، دیگر امکان رسیدن به کشورهای آفریقایی را ندارند. روسیه یکی از بزرگترین تولیدکنندگان کود شیمیایی در دنیاست. اگرچه اتحادیه اروپا به علنا این قضیه را تکذیب می‌کند، اما اکنون به صورت تلویحی بر اهمیت این امر تایید کرده است. قبل از تصمیم روز پنجشنبه بر سر تغییر ساختار تحریم‌ها، این که تحریم‌های موجود مانعِ ورود کود به آفریقا شده مطرح شده بود. در آینده، کشورهای اتحادیه اروپا مجاز به کاهش اقدامات تنبیهی علیه چندین میلیاردر روسی هستند، در صورتی که این امر باعث تسهیل عرضه کودهای روسیه به کشورهای آفریقایی شود. لهستان و کشورهای بالتیک که مبارزه با روسیه برایشان نسبت به مبارزه با گرسنگی در آفریقا اولویت دارد، به شدت مخالفت خود را با این موضوع ابراز کرده‌اند.

تحریم‌های تناقض‌آمیز

تحریم‌های تاثیرگذار بر صادرات کود شیمیایی روسیه از جانب اتحادیه اروپا بر دو مولفه استوار است. اولی تمامی مقوله‌ی صادرات را مورد حمله قرار می‌دهد: در بسته تحریمی پنجم علیه روسیه در هشتم آوریل، اتحادیه اروپا ممنوعیت تمامی واردات کودهای روسیه را به این اتحادیه اعلام کرده بود.[1] بروکسل، در ماه‌های پس از این ممنوعیت، بارها به این موضوع اشاره کرده بود که این تحریم‌ها بر صادرات و تحویل کالا به کشورهای ثالث، به عنوان مثال کشورهای آفریقایی، اعمال نخواهد شد. با این وجود، چنین صادراتی در عمل غیرممکن شد؛ چرا که تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه بخش‌های حمل و نقل و بخش‌های مالی روسیه هم بود که به لحاظ لجیستیکی و مالی مساله‌ی صادرات ممکن نبود.

در دهم آگوست، اتحادیه اروپا طی بیانیه‌ای اعلام کرد که حمل و نقل کودهای روسیه در داخل و خارج از این اتحادیه نقض تحریم‌های اتحادیه اروپا خواهد بود. در نوزدهم سپتامبر، بروکسل با تایید این امر که تحویل کود به کشورهای غیراتحادیه‌ی اروپا ممنوعیتی ندارد موضع خود را اصلاح کرد. در هفتم اکتبر، اتحادیه اروپا اعلام کرد که رفعِ این ممنوعیت‌ها در مورد محموله‌هایی که ترانزیت‌شان از طریق قلمرو اتحادیه اروپا انجام می‌شود، به عنوان مثال بنادر اروپایی، نیز اعمال می‌شود. [2] قوانین تناقض‌آمیز و اغلب دوپهلوی بوجود آمده، ناامنی قابل توجهی را ایجاد می‌کند – امری عادی در مورد ساختارهای تحریمی غرب. در نتیجه، کودهای شیمیایی حتی همان موقع هم به کشورهای خارج از اتحادیه اروپا تحویل داده نشدند.

ناامنی به مثابه‌ی یک مانع

این امر بدین خاطر بود که جنبه‌ی دوم ساختار تحریمی باعث عدم اطمینان شده بود: تحریم‌هایی که نوک پیکان‌شان به سمت افراد نشانه رفته بود. در نهم مارس، این تحریم ها دیمیتری مازپین را هم هدف قرار دادند؛ میلیاردرِ روسی و سهام‌دار عمده‌ی شرکت شیمی اورال‌کم Uralchem، یکی از بزرگترین تولیدکنندگان آمونیاک در جهان. [3] آمونیاک جزءِ مواد حیاتی در کودهای شیمیایی‌ست. اگرچه مازپین سهام عمده‌ی خود در اورال کم را واگذار کرده و در مارس آنرا به 48 درصد رساند، اما عدم اطمینان همچنان باقی ماند که آیا این امر برای انجام تجارت عمده با شرکت اورال کم- بدون اینکه ریسک مجازات وجود داشته باشد- کافی‌ست یا خیر؟ هفته‌ی گذشته، مازپین در گفتگو با فایتنشال تایمز عنوان کرد که اگرچه اورال‌کم و سایر تولیدکننگان آمونیاک یا کودهای شیمیایی روسیه رسما تحریم نشده‌اند، با این حال، در هر بانک وکلایی هستند که- بدلیل عدم اطمینان- هشدار می‌دهند که با شرکت‌های روسی وارد معامله نشوید. وی گلایه می‌کند: "درحالی که محموله بشردوستانه بوده و به صورت رایگان به آفریقا داده می‌شود، ما حتی اجازه‌ی پرداخت هزینه‌ی حمل و نقل را نداریم." [4] با این حال، اتحادیه‌ی اروپا علیه آن میلیاردرهای روسی که به شرکت‌هایشان وابستگی دارد تحریمی را اعمال نکرده است. بطور مثال هیچ تحریمی متوجه ولادیمیر پوتانین نیست. شرکت او نوریلسک نیکل نام دارد که 15 درصد نیکل مصرفی و همچنین 40 درصد پالادیوم سرتاسر جهان را تولید می‌کند: اتحادیه اروپا خودش نیازمند این مواد خام است. [5] اما اتحادیه اروپا ، برخلاف کشورهای آفریقایی، نیازی به آمونیاک مازپین ندارد.

از کمبود کود تا کمبود غذا

از بهار تاکنون، خشم فزاینده‌ای بویژه در آفریقا در رابطه با سیاست‌های تحریمی اتحادیه اروپا بوجود آمده است. سیریل رامافوزا، رئیس جمهور آفریقای جنوبی، طی یک کنفرانس مطبوعاتی مشترک با اولاف شولتس، صدراعظم آلمان، در 24 ماه می از این امر شکایت کرد که حتی کشورهای ناظر- مانند کشورهای آفریقایی- یا آنها که نقشی در جنگ اوکراین ایفا نمی‌کنند هم تحت تاثیر شدید تحریم‌های تحمیل شده بر روسیه قرارگرفته‌اند. [6] پیش از این هم در اوایل ماه آگوست، بانک توسعه آفریقا هشدار داده بود که این قاره حدود دو میلیون تن کمبود در زمینه‌ی کود شیمیایی دارد.

کارشناسان پیش بینی کرده بودند که کمبود کود ممکن است منجر به رکودِ تولید مواد غذایی در آفریقا شود آن هم به میزان 20 درصد یا حتی بیشتر.[7] بنابر گزارش برنامه‌ی غذایی (WFP) سازمان ملل متحد، در 82 کشوری که این سازمان فعال است، از جمله چندین کشور آفریقایی- جنگ در اوکراین و تحریم‌های غرب حدود 70 میلیون نفر را به جمعیت کثیرِ ِکسانی که در حال حاضر از نامنی حادِ غذایی رنج می‌برند اضافه کرده است.[8] متخصصان حوزه‌ی صنعت بر این باورند که به دلیل کمبود کود شیمیایی، انتظار می‌رود که امسال در مقایسه با سال قبل 2.4 درصد کاهش را در برداشت محصولات کشاورزی شاهد باشیم.[9]

اولین پیشرفت در سازمان ملل

با توجه به این وضعیت، سازمان ملل از فصل بهار در تلاش بوده تا اتحادیه اروپا را متقاعد به لغو تحریم‌های خود علیه روسیه کند. توافق‌نامه‌ای که با واسطه‌گری ترکیه در 22 ماه ژوئیه انجام شد و امکان صادرات غلات اوکراین را از دریای سیاه امکان‌پذیر ساخت، اتحادیه اروپا را رسما متعهد کرد تا به صادرات کود شیمیایی روسیه مجوز بدهد. با این حال، بروکسل همچنان درپسِ ادعای خود مبنی بر اینکه هیچ تحریمی به شکلی رسمی وجود ندارد پنهان شد و از ایجاد شرایطی که در آن امکان تحویل کود شیمیایی فراهم شود خودداری کرد.

یکی از اولین پیشرفت‌ها در سازمان ملل زمانی بدست آمد که در یازدهم نوامبر موفق شد حرکت رو به جلو در مذاکرات را اعلام کند. در دوازدهم نوامبر بود که اورال کم برای اهدای 260 هزار تن کود شیمیایی اعلام آمادگی کرد. این میزان همانی بود که کشورهای اتحادیه اروپا ماه‌ها در بنادر خود مسدود کرده بودند. پس از تاخیرهای پی درپی، این امکان وجود داشت که یک کشتی در روتردام با میزان 20 هزار تن کود شیمیایی آزادسازی و در نهایت از طریق بنادر موزامبیک برای تحویل کالا به مالاوی عازم شود. [10] با این حال، کشورهای اتحادیه اروپا همچنان تمایلی به آزادسازی کودهای شیمیایی روسیه ندارند. به عنوان مثال، هفته گذشته، لتونی اعلام کرد که محموله‌های مسدود شده‌ی اورال کم را در ریگا- مشروط به اینکه شرکت هیچ هزینه‌ای دریافت نکند- آزاد کند؛ این محموله شامل 20 هزار تن کود شیمیایی است. [11]

اتحادیه اروپا زیر فشار

در همین اثناء، اتحادیه اروپا به دلیل مسدود کردن و تحریم کودهای شیمیایی که باعث تشدید گرسنگی به خصوص در آفریقا شده است، تحت فشارهای بین‌المللی قرارگرفته ومجبور است به نوعی واکنش نشان دهد. به همین دلیل، با ابتکار اعضای غربی، تحریم‌ها علیه شش میلیاردر روسی را کاهش داده و به کشورهای اتحادیه اروپا اجازه می‌دهد تا در صورت لزوم، برای جلوگیری از قحطی، دارایی‌های مسدود شده را آزاد کنند تا امکان تحویل کودهای شیمیایی فراهم شود. در میان این شش میلیاردر، نام سهامدار عمده‌‌ی سابق اورال کم یعنی مازپین به چشم می‌خورد. [12] لهستان و کشورهای بالتیک بشدت در برابر کاهش تحریم‌ها مقاومت کرده‌اند؛ چرا که مبارزه با روسیه برای آنها نسبت به مساله‌ی گرسنگی در آفریقا اولویت دارد. تغییر رویکرد کشورهای اروپای غربی اتحادیه اروپا ظاهرا از این امر ناشی می‌شود که آنها به این درک رسیده‌اند که ادامه‌ی سیاست تحریم علیه اشخاص ثالث، قاره‌ی آفریقا را از کف‌شان خارج خواهد کرد. آنها اعلام کردند که از میان 35 کشوری که در ماه اکتبر در سازمان ملل در محکومیت سیاست الحاق روسیه، رای ممتنع دادند، حدود نیمی آفریقایی بودند. [13] اتحادیه اروپا برای بازگرداندن آنها حاضر به امتیاز دادن است. با همه‌ی این احوال، مشخص نیست که آیا این امتیازات واقعا باعث آزادسازی تمامی کودهای شیمیایی خواهد شد و یا راه‌های جدیدی برای جلوگیری از تحویل مجدد آنها ارائه خواهد شد.

جرمن فارین پالیسی

19 دسامبر 2022

ترجمه: علیرضا محولاتی

https://www.german-foreign-policy.com/en/news/detail/9117

[1] اتحادیه اروپا پنجمین دور تحریم ها را علیه روسیه به دلیل تجاوز نظامی این کشور به اوکراین تصویب کرد. consilium.europa.eu 08.04.2022

[2] تحریم های اتحادیه اروپا - آخرین پرسش های متداول به روز شده در مورد حمل محموله های خاص روسیه از جمله زغال سنگ و کود. standard-club.com 07.11.2022.

[3] النی وارویتسیوتی، هنری فوی، والنتینا پاپ: اتحادیه اروپا 14 رئیس بازرگانی روسیه را به فهرست تحریم‌های خود اضافه می‌کند. ft.com 09.03.2022.

[4] پولینا ایوانووا: میلیاردر روسی کود شیمیایی برای صادرات آمونیاک فشار می آورد. ft.com 13.12.2022.

[5] کاترینا واگنر: Der Oligarch ohne Sanktionen. faz.net 31.05.2022.

[6] رامافوزا: تحریم‌های روسیه به کشورهای "ناظر" آسیب می‌زند. businesslive.co.za 25.05.2022.

[7] نک. به مقاله‌ی تولیدکنندگان گرسنگی

[8] سام فلمینگ، اندی باندز: کشورهای عضو اتحادیه اروپا را برای اصلاح تحریم‌ها به منظورِ رفع انسداد محموله‌های مواد غذایی روسیه، تحت فشار قرار می‌دهند. ft.com 07.12.2022.

[9]، [10] چگونگی اهدای زودهنگام کود شیمیایی به کشورهای آفریقایی. wfp.org 09.12.2022.

[11] کودهای معدنی روسیه به دنبال درخواست گوترش آزاد شدند. bnn-news.com 12.12.2022.

[12] اندرو رتمن: پادشاهان کودهای روسیه بدنبال کاهش تحریم های اتحادیه اروپا. euobserver.com 16.12.2022.

[13] سام فلمینگ، اندی باندز: کشورهای عضو اتحادیه اروپا را برای اصلاح تحریم‌ها به منظورِ رفع انسداد محموله‌های مواد غذایی روسیه، تحت فشار قرار می‌دهند. ft.com 07.12.2022.