یادداشت سردبیر:

جدال بین ایران و آمریکا، بر خلاف تصور ساده لوحانه رایج در محافل اپوزیسیون برانداز، در بر گیرنده مؤلفه های لحظه تعیین کننده ای در تعیین آرایش نظم جهانی آینده است. این جدال در لایه های مختلف در جریان است که از تجدید آرایش خاورمیانه تا توازن قوای بین دو بلوک یوراسیا و ترانس آتلانتیک، نقش اروپا در نظم جهانی آینده و سرانجام نظام پولی مسلط جهانی آینده را در بر میگیرد. مقاله حاضر که برای نخستین بار تحت عنوان "خودفریبی و تکبر" در پرتال شرکت انگلیسی کلارموند درج شده است، به وجهی از این تحولات اشاره می کند که در ادبیات سیاسی رایج کمتر به آن پرداخته شده است اما از اهمیتی وافر در فهم تحولات جاری برخوردار است: قیمت گذاری گاز به عنوان منبع اصلی انرژی آینده و نقش جهانی دلار.

آنچه نویسندگان مقاله طرح می کنند و نتیجه ای که از آن می گیرند، شایسته دقت و توجه است. حقیقتا نیز شواهدی در دست است که در میان بازیگران اصلی این جدال تعیین کننده، موضوع مطروحه از جانب نویسندگان، یعنی سرنوشت گاز ایران، یکی از موضوعات گرهی در تعیین موضعگیریهای متقابل بوده است، بی آن که در رسانه ها موضوع گاز ایران چندان به بحث گذاشته شده باشد. این که تقریبا همه چیز در ایران مورد تحریم قرار گرفته است اما گاز ایران در شمار کالاهای تحریمی قرار ندارد، خود می تواند نشانه ای از این باشد که اهمیت موضوع بیش از آن بوده است که سرنوشت آن به مباحثات رسانه ای سپرده شود.در پرتالهای تخصصی تر اما، این موضوع از دید دور نمانده است.

از جمله در تاریخ 7 مه در پرتال تخصصی "اویل پرایس" که به بررسی بازار نفت می پردازد، مقاله ای به قلم سایمون واتکینس منتشر شده است تحت عنوان "طرح کلان ایران برای شکست تحریمهای آمریکا". نویسنده مقاله از تندروهای ضد ایرانی است و خود مقاله هم به سرعت در سایتهای لابی ضد ایرانی بازنشر شد. عنوان نوشته از طرح کلان ایران صحبت می کند اما در خود نوشته تماما نقشه های سپاه پاسداران مورد بحث قرار می گیرد و نه ایران. نویسنده در مباحث خود به منبعی از داخل ایران استناد می کند که این اطلاعات را در اختیار وی گذاشته است. احتمالا یکی از اصلاح طلبان و یا کارگزاران ترانس آتلانتیک ایرانی. اما آنچه در نوشته اهمیت دارد و به بحث مقاله حاضر مربوط است، بحث کوتاهی است که در رابطه با گاز ایران به میان می آید.

واتکینس  به استناد منبع داخلی خویش نخست از نفوذ سپاه پاسداران بر شرکتهای معامله گاز سخن می گوید و این که چگونه برجام راه را برای معاملات گازی ایران و اروپا با یورو باز کرد و سرانجام باز هم از قول همان منبع داخلی در رابطه با تحریمهای ترامپ پس از خروج از برجام و علت همراهی اروپا با آن عنوان می کند که "موضوع کلیدی این است که آمریکا به آلمان – به عنوان رهبر دوفاکتوی اروپا- قول داد که در ازاء همراهی اروپا با تحریمهای آمریکا بر علیه نفت ایران، آمریکا هرگز گاز ایران را تحریم نخواهد کرد که مورد نیاز شدید اروپاست. اگر آمریکا زیر این قول بزند، آلمان معامله اش با آمریکا بر سر تحریم نفت ایران را پایان یافته تلقی خواهد کرد، یعنی این که در گام اول یونان و ایتالیا اجازه خواهند یافت نفت ایران را وارد کنند".

حقیقت این است که در حال حاضر نیاز اروپا به گاز ایران آنچنان شدید نیست که به خاطر آن وارد چنین جدالی با آمریکا شود. شاید کلید فهم موضوع در بحث مقاله حاضر بر سر ارز مسلط بر جهان در آینده و نقش ایران در تعیین برنده نهائی این جدال باشد. و یک نکته در حاشیه، توقیف نفتکش گریس 1 نیز در پرتو این جدال معنائی دیگر می یابد. اگر آن نفت برای ایتالیا و یا یونان بود و به آن مقصد میرسید، عملا تحریم نفتی آمریکا به طور رسمی توسط اروپا شکسته شده بود.

نفتکش ها سنگین ترین شناورهای روی دریاها هستند و جنگ نفتکشها را می توان جنگ غولها نیز دانست. اما این فقط جبهه ای از جنگ عظیم تر غولها سطح جهانی است. کمونیستها مجاز نیستند در ارزیابی وقایع فریب پروپاگاندهای طرفین درگیر در این جنگ غولها را بخورند. آنها موظفند در سطوح عمقی این دریای پر تلاطم راه پیشروی های آینده را باز کنند.

7 مرداد 98 – 29 ژوئیه 2019

*********************

استرلینگ به عنوان ارز ذخیره ی جهانی به مدتِ حدودا دو قرن سلطه ای بلامنازع داشت، ارزی که امپراطوری بریتانیا را، که قدرت برتر جهانی در طول قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم بود، سرپا نگه داشته بود. سپس، در یک بازه ی زمانیِ چند ماهه، همه چیز تغییر کرد و دلار آمریکا پس از مجموعه ای از حوادثِ دراماتیک، نقش ارزجهانی را برعهده گرفت.

موقعیت ارز ذخیره ای برای همیشه دوام نمی آورد

مصطفی زیدی و کریس اَندرو از کلارموند، برای آنهایی که با این دگرگونی تاریخی آشنایی ندارند، به توصیف مجموعه ای از حوادث می پردازند که در طی آنها ایران و ذخایر نفتی اش به عنوان آخرین میخ بر تابوتِ استرلینگ و امپراطوریِ بریتانیا کوبیده شد. البته آنچه که جالب تر است اظهارات آنها درمورد تنش های فعلی بین واشنگتن و تهران است و اینکه آنچه بر سر گاز ایران خواهد آمد می تواند همان حادثه ای باشد که ختم به پایان موقعیت ذخیره ایِ خود دلار شود.

چرا؟ در این باره مشاهده ی کلارموند در [مقاله ی] "خودفریبی و تکبر" را بخوانید. [2]

خودفریبی و تکبر

در تابستان خفه کننده ی سال 1945 لُرد کیِنز بیمار و پژمرده حال از واشنگتن به لندن پیغامی فرستاد – ماموریت اش برای تحصیلِ کمک 5 میلیارد دلاری برای اجتناب از یک "دانکیرک مالی"*  شکست خورده بود. در عوض آمریکایی ها وامی به ارزش 3.5 میلیارد دلار اما پر از شرط و شروط پیشنهاد کرده بودند. اِرنی بِوین، وزیر خارجه از حزب کارگر غرولند کرد که " ما در دستانِ شیلوک** گیر افتاده ایم". درخواست آمریکایی ها از طریق سلطانِ سابقِ پنبه ویل کلِیتون و قاضیِ ارشدِ آینده فرِد وینسون طرح شده بود و توسط رئیس بانک چِیس [مانهاتان] ساخت و پرداخت شده بود. سه شرطِ لازم برای اخذ این وام پیش گذاشته شده بود. اول، پایان دادن به اولویت تجارت برای امپراطوری [بریتانیا]؛ دوم، شناور کردن استرلینگ در مدت زمانی یک ساله؛ و سوم، پیوستن بریتانیا به سیستم برتون وودز.

هدف آمریکا مرکزیت بخشیدن به صنعت و مالیه ی امریکا در جهان بود. این به معنای از هم گسیختن بازارِ تجارت-آزاد استرلینگی و نابودی موقعیت استرلینگ به عنوان ارز ذخیره ای و ارز پرداخت (settlement currency) بود. طی جنگ جهانی دوم بریتانیا پایگاه های دریایی و فناوریِ پیشروِ جهانی اش را با آمریکا معامله کرده بود؛ حالا این متحدِ آمریکایی در پی به زیر کشیدن و در اختیار گرفتن بازارهای تجاریِ امپراطوری و ارز آن بود.

اورشلیمِ جدید

دولت اَتلی  Atlee (حزب کارگر) برای تحقق بخشیدن به وعده ی "اورشلیم جدید" – اشتغال کامل، سرویس سلامت همگانی و رفاه اجتماعی – نیاز به دلارهای آمریکا داشت. در یک مباحثه ی پنج روزه، دولت اَتلی با تمام شرایط وام اعلام موافقت کرد. به صورت طنرآمیزی، حزب کارگر در حالی با تجارت آزاد خارجی توافق کرد که به شدت مشغول ملی کردن صنعتِ داخلی بود. آنها امپراطوریِ تجاری خود و تسلط جهانی استرلینگ را قربانی بینشِ اتوپیایی پسا-جنگی کردند.

یک سال بعد، استرلینگ شناور شده بود و تنها یک دوره ی 37 روزه ی فاجعه آمیز را دوام آورد تا دوباره تحت کنترل در آید؛ دو سال بعد به میزان 30% از ارزش آن کاسته شد. همانطور که کِینز پیشتر اظهار نظر کرده بود، این کار ترکیبی غریب از "خودفریبی و تکبر" بود.

نفتِ استرلینگ...

با از دست دادن هند، بِوین به سمت خاورمیانه چرخید، جایی که دسترسی به نفت ایران که تحت سلطه ی استرلینگ بود موازنه ی پرداخت های بریتانیا را روبراه نگه داشته بود. انگستان همچنان می توانست پول نفت ایرانی را با استرلینگ بپردازد و در نتیجه دلارهای ارزشمند خود را حفظ کند.

اما مشارکت های نفتی آمریکا در ونزوئلا و عربستان، بر اساس قانون مالکیت 50-50 بین آمریکا و محلی ها، ساختارِ 30-70 بریتانیا در ایران را غیر قابل دفاع می کرد. ملی گرایان ایرانی شروع به درخواستِ کنترل کامل بر منابع ملی شان کردند و در نهایت این کنترل را به دست آوردند.

با ملی کردن شرکت نفت ایران و انگلیس AIOC، بریتانیا از نفتِ استرلینگ محروم شد و در نتیجه برای تحصیلِ دلار از جهت پرداخت برای [نیازهای مربوط به] انرژی کاملا به آمریکایی ها وابسته شد. این موضوع باعث خروج سریع [کشورها] از نگه داشتن استرلینگ به عنوان ارز ذخیره ای و ارز پرداخت گردید. نفت ایرانی به برادران دیگرش که تحت سلطه ی دلار بود پیوست.

تقریبا 70 سال بعد امروز نیز ایران در مرکز ثقل این امر قرار گرفته است که منبع تأمین انرژی آینده با چه ارزی قیمت گذاری می شود.

معاملات ایرانی

آخرین میخ بر تابوت استرلینگ به عنوان ارز جهانی، از دست دادن نفتِ تحت سلطه ی استرلینگ بود. فروپاشی این تسلط، جزئی و نامحسوس بود، اما سپس در سراشیبی تند افتاد.

همچنین که امروز نیز که مشخص نیست گاز طبیعی به کدامین ارز قیمت گذاری خواهد شد، آمریکا خود را در وضعیت مشابهی می یابد. جهان در حال گذار از نفت به گاز است، همانطور که 70 سال پیش نیز از ذغال سنگ به نفت گذر کرده بود. در حال حاضر گاز طبیعی در آمریکا با دلار، گاز روسیه در اروپا با یورو، همان گاز در چین با رنمینبی و گاز قطر با دلار آمریکا قیمت گذاری می شود. این قیمت گذاریِ ذخیره ی عظیم گازیِ ایران است که تعیین خواهد کرد که مخرج مشترک ارز جهانی آینده برای این منبع انرژی چه خواهد بود. یا به بیان دیگر، موقعیت ادامه دارِ دلار آمریکا به عنوان ارز ذخیره ی جهانی ممکن است به چگونه معامله کردن واشنگتن با تهران بستگی داشته باشد. جنگ نه در خدمت دلار آمریکا و نه در خدمت دوامِ ترامپ خواهد بود. آمریکا باید راهی برای داشتن گاز طبیعی ایرانیِ تحت سلطه ی دلار بیابد.

مرا لگد نکن

برخلاف بریتانیای پس از جنگ جهانی دوم، آمریکا با یک رقیبِ سخت طرف نیست. اما به نظر می رسد در یک معمای اَتلی-وار گیر افتاده باشد: مسائل داخلی که از وظایف بین المللی پیشی می گیرند. "اورشلیم جدید" آمریکا بر روی کلاه های قرمز بیس بال ثبت شده... "عظمت را دوباره به آمریکا برمی‌گردانیم". و این آرمان، قیمتی دارد – خارج شدنِ صلح آمیز از تعهدات جهان – بی هیچ حادثه ی ناگوارِ ایرانی ای.

تایلر داردن

ترجمه تحریریه سایت

*  [financial Dunkirk اشاره به فروپاشی ارتشهای فرانسه و انگلیس در جبهه دانکیرک در برابر ارتش آلمان نازی]

** شیلوک نزولخوار یهودی در نمایش تاجر ونیزی شکسپیر که در ازای وام به رقیب مسیحی اش تکه ای از گوشت بدن وی را به عنوان ضمانت درخواست نمود.

[1] https://www.zerohedge.com/news/2019-07-04/how-iran-will-determine-if-us-dollar-remains-worlds-reserve-currency

[2] https://mailchi.mp/clarmond/self-deception-and-pride-a-market-comment